Ένα από τα ανθρώπινα δικαιώματα που προστατεύεται στο άρθρο 6.1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι το δικαίωμα σε δίκαιη, δημόσια  και εντός λογικής προθεσμίας δίκη ενώπιον ανεξάρτητου και αμερόληπτου δικαστηρίου.

Το δικαίωμα αυτό έγινε κτήμα και του δικού μας εθνικού δικαίου και προστατεύεται συνταγματικά στο άρθρο 30.2 του Συντάγματος. 

Λόγω της δέσμευσης των Ευρωπαϊκών κρατών-μελών  να σέβονται και να διασφαλίζουν τα δικαιώματα της Σύμβασης δυνάμει του άρθρου 1 της ΕΣΔΑ και να συμμορφώνονται με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όπως προκύπτει από το άρθρο 46 της Σύμβασης προσφέροντας παράλληλα αποτελεσματικές θεραπείες για τυχόν παραβιάσεις των εν λόγω δικαιωμάτων ,εκδόθηκε ο νόμος περί Αποτελεσματικών Θεραπειών για Παραβίαση του Δικαιώματος σε Διάγνωση Αστικών Δικαιωμάτων και Υποχρεώσεων σε Εύλογο Χρόνο (Ν.2(Ι)/2010) . Σημαντικός παράγοντας στη θέσπιση αυτής της νομοθεσίας υπήρξε ο μεγάλος αριθμός ατομικών προσφυγών για παραβίαση των Άρθρων 6.1 και 13 της Σύμβασης  που εκκρεμούσαν μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. 

Η παρούσα νομοθεσία έχει ως στόχο να σταθεί τροχοπέδη στην ανισορροπία που επικρατεί στο τομέα της απονομής δικαιοσύνης και να δώσει τέρμα στην ταλαιπωρία και την αναμονή που υφίστανται οι διάδικοι και οι εκπρόσωποι τους στα πλαίσια εκδίκασης μιας υπόθεσης. 

Ένδικα βοηθήματα

Συγκεκριμένα ο Νόμος περί Αποτελεσματικών Θεραπειών για Παραβίαση του Δικαιώματος σε Διάγνωση Αστικών Δικαιωμάτων και Υποχρεώσεων σε Εύλογο Χρόνο (Ν.2(Ι)/2010) προνοεί τη δυνατότητα άσκησης αγωγής και πρωτογενούς αίτησης για απόδοση θεραπειών για την παραβίαση των δικαιωμάτων που προστατεύει .Σύμφωνα με το άρθρο 3(1) ο παρών νόμος εφαρμόζεται σε υποθέσεις επαρχιακού αλλά και Ανώτατου Δικαστηρίου είτε αυτές εκκρεμούν σε οποιοδήποτε στάδιο πρωτόδικα ή κατ’ έφεση είτε αυτές περατώθηκαν .Αγωγή ασκείται κατά το άρθρο 5 σε υπόθεση που περατώθηκε ,εντός ενός έτους από την ημερομηνία έκδοσης τελεσίδικης απόφασης ή την ημερομηνία εκτέλεσης .Αντίθετα σε εκκρεμείς υποθέσεις υπάρχει δυνατότητα προσφυγής με πρωτογενή αίτηση από τους διάδικους χωρίς βλάβη στο δικαίωμα έγερσης αγωγής που ανάφερα πιο πάνω. Επομένως σύμφωνα με το άρθρο 7(2) η εν λόγω προσφυγή μπορεί να ασκηθεί σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας είτε αυτή εκκρεμεί ενώπιον επαρχιακού είτε ενώπιον Ανωτάτου . Η διαδικασία σε υπόθεση που εκκρεμεί λόγω υποβολής της πρωτογενούς αίτησης δεν αναστέλλεται . 

Αρμόδιο δικαστήριο

Αρμόδιο δικαστηρίο για την εκδίκαση της πρωτογενούς αίτησης  σε σχέση με υπόθεση επαρχιακού δικαστηρίου που εκκρεμεί σ’ εκείνο το στάδιο ενώπιον επαρχιακού δικαστηρίου ή για την εκδίκαση αγωγής σε σχέση με υπόθεση που περατώθηκε με τελεσίδικη απόφαση του επαρχιακού δικαστηρίου ,είναι ο διοικητικός Πρόεδρος οποιουδήποτε επαρχιακού δικαστηρίου ο οποίος δεν ασκεί τα καθήκοντά του στο δικαστήριο στο οποίο εκκρεμεί η υπόθεση και δεν είχε συμμετοχή σε οποιοδήποτε στάδιο στην εξέτασή της, ή σε περίπτωση που δεν υπάρχει διοικητικός Πρόεδρος που να μην ασκεί τα καθήκοντά του στο εν λόγω δικαστήριο και να μην είχε συμμετοχή σε οποιοδήποτε στάδιο στην εξέταση της υπόθεσης, ο αμέσως αρχαιότερος Πρόεδρος επαρχιακού δικαστηρίου ή άλλος δικαστής που ικανοποιεί τα πιο πάνω, ως ήθελε ορίσει για την περίπτωση το Ανώτατο Δικαστήριο.

Σε σχέση με εκδίκαση πρωτογενούς αίτησης για υπόθεση επαρχιακού δικαστηρίου που εκκρεμεί σ’ εκείνο το στάδιο στο Ανώτατο Δικαστήριο, ή με υπόθεση του Ανωτάτου Δικαστηρίου που εκκρεμεί στο εν λόγω δικαστήριο σε οποιοδήποτε στάδιο, ή για εκδίκαση αγωγής σε σχέση με τελεσίδικες αποφάσεις του Ανωτάτου, αρμόδιο δικαστήριο είναι τρεις δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ως ήθελε ορίσει για την περίπτωση το Ανώτατο Δικαστήριο: Νοείται ότι δυνάμει της παρούσας παραγράφου ορίζονται δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου οι οποίοι δεν είχαν συμμετοχή σε οποιοδήποτε  στάδιο εξέτασης . Η απόφαση που εκδίδεται στη δεύτερη περίπτωση , δηλαδή από τους τρείς δικαστές του Ανωτάτου είναι τελεσίδικη και δεν υπόκειται σε έφεση.

Η αγωγή και η πρωτογενής αίτηση εγείρονται εναντίον του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας και τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις του άρθρου 57 του περί Δικαστηρίων Νόμου. 

Για να αποφανθεί το δικαστήριο κατά πόσο υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος του αιτητή σε διάγνωση των αστικών του δικαιωμάτων σε εύλογο χρόνο στα πλαίσια εκδίκασης της πρωτογενούς αίτησης πρώτα θα ακούσει τον αιτητή και το Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας με αναφορά στα πρακτικά της διαδικασίας και το περιεχόμενο του φακέλου .Όπου το δικαστήριο σε εκκρεμούσα υπόθεση  αποφασίσει ότι παραβιάστηκε το δικαίωμα του αιτητή  διαβιβάζει την απόφαση του στο Ανώτατο και στη περίπτωση που συνεχίζει να εκκρεμεί η υπόθεση, το Ανώτατο Δικαστήριο εκδίδει οδηγίες για την επιτάχυνση της διαδικασίας ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο συνέχισης της παραβίασης (άρθρο 13,14).

Παράγοντες που λαμβάνονται υπόψη από το δικαστήριο

Για να κριθεί το κατά πόσο παραβιάστηκε το δικαίωμα του ενάγοντα ή του αιτητή σε διάγνωση της υπόθεσης του εντός εύλογου χρόνου το δικαστήριο θα λάβει υπόψη :

(α) το συνολικό χρόνο που εκκρεμεί ή που διήρκεσε η διάγνωση των δικαιωμάτων ή υποχρεώσεων στην υπόθεση λαμβάνοντας υπόψη το χρόνο καταχώρισής της στο δικαστήριο και, όπου είναι σχετικός, οποιοδήποτε προγενέστερο χρόνο,

 (β) τη φύση της υπόθεσης στην οποία κατά τον ισχυρισμό του ενάγοντα ή του αιτητή παραβιάστηκε το δικαίωμά του,

 (γ) τη τυχόν πολυπλοκότητα της εν λόγω υπόθεσης, 

(δ) τη συμπεριφορά του ενάγοντα ή αιτητή στη διαδικασία της υπόθεσης,

 (ε) τη συμπεριφορά των δικαστικών αρχών στα διάφορα στάδια και διαδικασίες της υπόθεσης, περιλαμβανομένων, όπου είναι σχετικές, των διαδικασιών εκτέλεσης, και την προώθηση της υπόθεσης στα εν λόγω στάδια και διαδικασίες, 

(στ) τη συμπεριφορά άλλων αρχών της Δημοκρατίας, όπου είναι σχετική, στο στάδιο και στις διαδικασίες εκτέλεσης, όπως και σε τυχόν σχετικά στάδια και διαδικασίες που προηγήθηκαν της καταχώρισης της υπόθεσης στο δικαστήριο,

 (ζ) οποιουσδήποτε άλλους παράγοντες που εκάστοτε λαμβάνει υπόψη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ως σχετικούς με το υπό κρίση ζήτημα όπως προκύπτουν από τη σχετική με το θέμα νομολογία του.

Θεραπείες

Οι θεραπείες που δικαιούται ο αιτητής σύμφωνα με το άρθρο 12 είναι οι ακόλουθες :

(α) αποζημιώσεις για τυχόν χρηματική ζημιά, απώλεια, έξοδα και δαπάνες που έχει αποδεδειγμένα υποστεί λόγω της παραβίασης, 

(β) αποζημιώσεις για ζημιά ή βλάβη μη χρηματικής φύσης που έχει υποστεί λόγω της παραβίασης και 

(γ) δικηγορικά έξοδα που αποδεδειγμένα έχει υποστεί λόγω της παραβίασης.

Νομολογία

Πολλές είναι οι περιπτώσεις που το δικαστήριο επιδίκασε αποζημιώσεις ως θεραπεία στην παραβίαση του δικαιώματος σε διάγνωση αστικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε εύλογο χρόνο. Στην υπόθεση M.D. Cyprus Soya Ltd v. Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας ,αρ.αγωγής 1/18, ημερ. 25.2.2019 όπου η εκδίκαση της έφεσης διήρκεσε 6 έτη επιδικάσθηκαν αποζημιώσεις ύψους 1,500 ευρώ. Επίσης στην Panayiotou v. Cyprus, Appl. No.20009/06, ημερ. 20.1.2011 δόθηκαν αποζημιώσεις ύψους 3,200 ευρώ για παραβίαση του εύλογου χρόνου στην εκδίκαση ποινικής υπόθεσης που ένεκα πολλών αναβολών κατέληξε στην έκδοση απόφασης μετά από 5 χρόνια και 3 μήνες .Όπως επίσης και στην Christodoulou v . Cyprus με αριθμό υπόθεσης 30282/06, ημερ. 16.7.2009 που αφορούσε υπόθεση του Δικαστηρίου Ελέγχου Ενοικιάσεων  όπου η Δημοκρατία κλήθηκε να καταβάλει το ποσό των 3.200 ευρώ ως δίκαιη αποζημίωση για παραβίαση του δικαιώματος σε δίκη εντός λογικής προθεσμίας και εκδίκασης εντός εύλογου χρόνου αφού η υπόθεση καταχωρήθηκε στις 2.3.2001 και το Ανώτατο έκδωσε απόφαση στις 27.1.2006 με την οποία διέτασσε την επανεκδίκαση της .Μια ακόμα υπόθεση στην οποία επιδικάστηκαν αποζημιώσεις ύψους 2.500 ευρώ είναι η  “ΖΙΑ ΕΚ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΥΠΟ ΤΗΝ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΩΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ISMAIL YUSUF ΖΙΑ κ.α. ν. ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ.α., ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΑΙΤΗΣΗ ΑΡ. 1/2018, 9/9/2019” στην οποία η έφεση εκκρεμούσε για 4 έτη χωρίς να οριστεί για ακρόαση και κατόπιν έκδοσης απόφασης  η εκκρεμούσα υπόθεση  διαβιβάστηκε ενώπιον του Ανωτάτου για περαιτέρω διαβήματα και έκδοση οδηγιών προκειμένου να εκδικαστεί χωρίς άλλη καθυστέρηση δυνάμει του άρθρου 14(1) του Ν. 2 (Ι)/2010.

Επίλογος

Συνοψίζοντας , το πρόβλημα της “αργής” απονομής της δικαιοσύνης ταλανίζει για χρόνια πολλά δικαιικά συστήματα σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα το δικό μας . Από τη μία πλευρά είναι φανερό ότι ο όγκος των υποθέσεων που καλούνται να δικάσουν καθημερινώς τα δικαστήρια δεν τους δίνει τη δυνατότητα να ικανοποιούν τις προσδοκίες των πολιτών για ταχεία εκδίκαση όταν αποτίνονται στη δικαιοσύνη για να βρουν το “δίκιο” τους. Από την άλλη πλευρά όμως , πολλές είναι οι φορές που η καθυστέρηση στην εκδίκαση λόγω αναβολών , πρακτικών θεμάτων , απουσιών ή άλλων αιτιών καταλήγει σε απραξία .Αυτή ακριβώς η απραξία είναι που παραβιάζει το δικαίωμα για επίλυση των διαφορών εντός εύλογου χρόνου. 

Αυτή η νομοθεσία δίνει φωνή σε όσους ταλαιπωρήθηκαν και ακόμα ταλαιπωρούνται από δίκες που κρατούν χρόνια. Είναι στο χέρι του καθενός ξεχωριστά να χρησιμοποιήσει το εργαλείο που του παρέχει αυτός ο νόμος είτε αυτό ονομάζεται αγωγή είτε πρωτογενής αίτηση και να βάλει δικό του λιθαράκι στην εξέλιξη του συστήματος απονομής δικαιοσύνης . Καταλήγοντας όπως ανάφερα και στην αρχή, η σχετική νομοθεσία θα μπορούσε να αποτελεί ένα ανεξάρτητο μηχανισμό ελέγχου της απονομής δικαιοσύνης μέσα στα πλαίσια εκσυγχρονισμού του συστήματος εφόσον ασκηθεί η προσωπική πρωτοβουλία των διαδίκων των οποίων τα δικαιώματα θίγονται. 

Aπό:   Ραφαέλλα Κυριάκου -  L. PROTOPAPA & Co LLC